Nasıl uygulanır?
Sevgili okuyucular bugün ki yazımızda uygulama da sıklıkla karşılaştığımız kamulaştırmasız el
atma halleri üzerinde duracağız. Kamulaştırmasız el atma hallerini incelememiz için ilk olarak
kamulaştırmanın ne olduğunu bilmemiz gerekir . Bu durumda ortaya kamulaştırma nedir sorusu
çıkar.
Kamulaştırma, devletin kamu yararını gerekçe göstererek bir kimsenin sahipliğinde bulunan özel
mülkiyete rızası dışında son vermesidir.
Kamulaştırma ile kamu yararının gerektirdiği hallerde özel hukuk tüzel kişileri ile gerçek kişilere ait
olan taşınmaz malların tamamına veya bir kısmına, bedeli devlet tarafından ödenmek üzere, devlet
tarafından el konulmaktadır. Bu sayede devlet, kamuya yararlı olduğunu düşündüğü yol, sosyal
tesis, elektrik hatları, altyapı çalışmaları ve benzeri hizmet araçlarını, bu taşınmazlar üzerinde inşa
edip kamu hizmetine sunabilmektedir. Aslında burada kamunun geniş çaplı ihtiyaçları ve kamu
menfaati, kişinin mülkiyet hakkı sahibi olduğu taşınmazı üzerindeki özel menfaatine tercih
edilmektedir.
Kamulaştırmasız el atmayı kısaca ve en basit haliyle anlatacak olursak, idarenin özel mülkiyete
konu olan bir taşınmaza hukuka aykırı olarak el koyması halidir diyebiliriz.
Kamulaştırmasız el atma idarenin, özel mülkiyete konu bir taşınmaza, kamulaştırma usullerine
aykırı bir şekilde “fiilen” veya “hukuki” bir işlemle bedelsiz olarak mülkiyet hakkını sınırlayarak el
koyma durumudur .
İdare, normal bir kamulaştırma işleminde kanunda belirtilen hukuki prosedürleri uygulayıp mülkiyet
hakkı sahibine kamulaştırılan yerin bedelini peşin veya taksit ile ödeyerek kamulaştırma
yapmaktadır.
Kamulaştırmasız el atmada ise, idare mülkiyet hakkı sahibine hiçbir bedel ödemeden mülkiyet
hakkını eylem veya işlemleriyle kendine geçirmektedir. Kamulaştırmasız el atma ; uygulamada
idare tarafından iki farklı şekilde yapılmaktadır:
• Fiili el atma
• Hukuki el atma
Kamulaştırmasız el atma; idarenin kamu yararını gözettiğini ileri sürerek kamu adına taşınmazın
rızası dışında ve kamulaştırma işlemi olmaksızın taşınmaz üzerinde kullanım yapmasıdır. İdare,
kamulaştırmasız el atma yoluyla mülkiyet hakkına müdahale ettiğinde, mülkiyet hakkı sahibinin
müdahaleden kaynaklanan her türlü zararını karşılamak zorundadır
Örneğin devlet idaresinin veya ilgili kurumların, bakanlıkların, belediyelerin, kamu tüzel kişiliklerinin
ve diğer idari kurum ve kuruluşların kamulaştırma sürecini hukuka uygun yürütmemesi, el atılan
taşınmazların kullanılacağına dair mülk sahiplerine bildirimde bulunulmaması, bedel tespiti
sürecinin Kamulaştırma Kanunumuza uygun olarak yürütülüp hak sahiplerine belirlenen
kamulaştırma bedelinin ödenmemesi hallerinde kamulaştırmasız el atma olgusunun gerçekleşmiş
olduğu kabul edilecektir.
Kamulaştırmasız el atma olgusu, idarenin el atma fiilinin niteliğine ve sonuçlarına göre fiili el atma
ve hukuki el atma şeklinde iki halde ortaya çıkabilmektedir. Fiili el atma halinde adli yargı görevli
iken, hukuki el atma halinde idari yargı görevli olacaktır.
Fiili El Atma Nedir?
Bir kamu kurumunun herhangi bir kamulaştırma yapmaksızın, bir taşınmazı fiilen kısmen veya
tamamen kamu yararına ilişkin bir ihtiyaca özgülemesi, bir yapı inşa etmesi veya sahip olduğu
kamu gücünü kullanarak hak sahibi kişinin mülkiyet hakkını engelleyici her fiili davranış da fiili el
atma manasına gelir.
Bir kamu kurumunun taşınmazı kamulaştırarak imar planında park olarak düzenlemesi hukuki el
atmayken iş makinaları getirerek söz konusu parkın inşasına başlaması fiili el atmadır. Bununla
birlikte herhangi bir inşaa faaliyeti olması şart değildir.
Hukuki El Atma Nedir?
Hukuki el atma bir taşınmazın imar planında değişiklik yapılarak taşınmazın sahibinin kullanımının
ve tasarruf yetkisinin hukuken engellenmesi ancak buna rağmen gerekli kamulaştırma yapılmayıp
taşınmazın sahibinin mağdur edilmesidir.
Hukuki el atmadan söz edilebilmesi için taşınmaz üzerindeki değişikliğin yapıldığı imar planının
kesinleşmesinden itibaren 5 yıl geçmesi gereklidir.
5 yıl boyunca kamu kurumları tarafından İmar Kanunu ve Kamulaştırma Kanunu’ndaki yönergeler
doğrultusunda kamulaştırma yapılmamış ve hak sahibi taşınmaz sahibine kamulaştırma bedelleri
ödenmemişse taşınmaz sahibi kamulaştırmasız el atma davası açarak haklarını kamu
kurumlarından tahsil edebilecektir.
Kamulaştırmasız El Atma Davası Nedir?
Kamulaştırmasız el atma davası kamu kurumunun, kişi ve kişilere ait taşınmazlara fiilen veya
hukuken el atmada bulunarak mülkiyet hakkının kullanılmasını engellemesi halinde taşınmazın
kamulaştırma bedelinin ve el atma nedeniyle geriye dönük 5 yıllık ecrimisil bedelini talep edildiği
dava türüdür.
Bu davalar el atmanın türüne göre adli yargıda ve idari yargıda görülmek üzere ayrı şekilde
incelenir.
Fiili el atmalara karşı dava açmak için beklenmesi gereken bir süre olmadığı gibi hak kaybına
uğranmasına neden olabilecek bir zamanaşımı da söz konusu değildir.
İyi okumalar sevgili okuyucularım haftaya yeni bir konuyla görüşmek dileğiyle…
AV.BERNA HACIOĞLU (Instagram:avbernahcoglu)