Bu hafta hukuk sistemimize 2012 yılında dahil olan arabuluculuk müessesinin tarihsel gelişiminden ve kimlerin arabulucu olabileceğinden bahsedeceğim. Ayrıca zorunlu arabuluculuk ile ihtiyari arabuluculuk arasında ki farklara değineceğim.
Arabuluculuk, çok eski çağlardan beri kullanılan uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Uzak Doğu ve Afrika’da arabuluculuğun tarihçesinin eski çağlara kadar gittiği bilinmektedir. Modern anlamda arabuluculuk, Amerika Birleşik Devletleri’nde 1960’lı yılların sonunda sıklıkla kullanılmaya başlamıştır. Özellikle ticari, etnik ve dinî grupların kendi aralarında uyuşmazlık çözümünde kullanılan bu yöntem, modern arabuluculuğa örnek teşkil etmiştir. Bu alanda 1976 yılında yapılan Roscoe Pound Konferansı, milat olarak kabul edilmektedir.
Türkiye'de arabuluculuk, 22.06.2012 tarihinde yürürlüğe giren 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu (HUAK) ile bir "alternatif uyuşmazlık çözümü" yolu olarak uygulanmaya başlamıştır. 6325 sayılı Kanunla yeni bir serbest meslek ihdas edilmiş ve arabuluculuk mesleğini icra edecek kişilere "arabulucu" unvanını kullanma yetkisi tanınmıştır.
Arabulucu, mesleğinde beş yıl tecrübesi olan hukuk fakültesi mezunu hukukçular arasından seçilir. Ayrıca arabuluculuk sınavından da başarılı olmak gerekir. Arabulucu, arabuluculuk sürecin de taraf olarak yer almaz.
Ülkemiz de arabuluculuk 2018 yılından itibaren dava şartı haline gelmiştir. Yani bir kişi dava açmak istiyorsa öncelikle arabuluculuk sürecini tamamlamalıdır. Eğer davacının arabuluculuk sürecini başlatmadığı açıkça belliyse davası usulden red edilir. Ancak arabuluculuk sürecini tamamlamış davacı dava dilekçesinin ekine arabuluculuk son tutanağını eklememişse bu durumda mahkeme davacıya bir haftalık kesin süre verir. Bir haftalık kesin süre içerisinde eksiklik tamamlanmazsa dava usulden rededilir. Arabuluculuk sürecinde zamanaşımı durur.
Arabuluculuk süreci dört hafta içerisinde sonuçlandırılması gerekir. Arabulucu taraflara eşit mesafededir. Arabulucu bağımsız ve tarafsız olan kişidir. Arabuluculuk sürecinde gizlilik esastır. Yani arabulucu sürecinde konuşulanlar teklifler eğer aleni olacağı kararlaştırılmadıysa gizli olarak kalır. Gizliliği ihlal durumunda altı aya kadar cezai sorumluluğu vardır.
Arabuluculuk sürecinde eğer süreç anlaşmayla sonuçlandıysa anlaşma belgesi mahkeme ilamı niteliğindedir. Yani mahkeme sonucunda aldığınız karar neyse arabuluculuk sürecinde sağlanan anlaşma belgesinin hukuki niteliği de odur.
Taraflar ve avukatları arabuluculuk anlaşma belgesini imzalamışsa imzalanan anlaşma belgesi mahkeme ilamı niteliğindedir icra edilebilir şerhi bile almasına gerek yoktur. Ancak avukatlar yoksa sadece taraflar imzalamışsa Sulh Hukuk Mahkemesi ‘nden icra edilebilirlik şerhi alınması gerekir.
İşe iade davasında da arabuluculuk sürecine müracaat edilmesi zorunludur. İşe iade davası ile ilgili hukuki süreci başlatmak isteyen işçi bir ay içerisinde arabuluculuk sürecini başlatmalıdır. Eğer arabuluculuk süreci olumsuz sonuçlandıysa, davacının iki hafta içerisinde esas hakkındaki davasını açması gerekir.
Arabuluculuk tutanağında belirtilen anlaşma maddelerinin açık net bir şekilde belirtilmesi gerekir. Tutanakta muallak ifadelerin olmaması gerekir.
Diğer bir durum ise ihtiyari arabuluculuktur. İhtiyari arabuluculukta arabuluculuk bürosuna müracaat etme zorunluluğu yoktur. İhtiyari arabuluculuk ile dava şartı arabuluculuk aynı hukuki sonucu doğurur.
Arabuluculuk hukuk sistemimize birçok katkısı olmuştur.
- Aylar, hatta yıllarca süren dava yoluna göre daha hızlıdır ve birkaç gün ya da birkaç hafta içinde tamamlanır. Uyuşmazlıkları kısa sürede çözerek tarafların gündelik yaşamlarına dönmelerini sağlar.
- Yargı yoluna göre daha ekonomik ve düşük maliyetlidir.
- Uyuşmazlıklar daha az masrafla ve daha hızlı bir şekilde çözüme kavuşturulur
- Taraflar, uyuşmazlık çözüm sürecine doğrudan doğruya katılırlar ve özellikle sonucun elde edilmesinde egemendir.
- Uyuşmazlık çözüm sürecinde gizlilik ilkesi geçerli olduğu için, taraflar incinmeden ve aralarındaki ilişkiler zarar görmeden gelecekte ilişkilerine devam edebilirler.
- Arabuluculukta sonucun içeriği taraflarca belirlenir.
- Arabuluculukta ortak menfaat göz önüne alınır.
- Arabuluculukta gizlilik esastır.
Arabuluculuk sürecinde husumetler uzun sürmez toplumsal düzene de toplumsal barışa da katkısı vardır.
Gelecek hafta bir başka konuda görüşmek üzere...